Sa baylo nga magpabilin sa lugar nga puno sang diskriminasyon, madamo sang nagapakanubo, kag mapin-ot, ginpili sang isa ka myembro sang Aeta community nga batakon ang iya kaugalingon indi lang para sa iya handom kag pamilya kundi para man sa iya komunidad.
Sa interview sang Bombo Radyo kay Evem Ganila, pinakauna nga Aeta Nurse sang Guimaras, iya ginpahayag nga apisar indi mahapos ang iya gin-usoy nga dalan bag-o nakalab-ot sa iya subong ginatindugan, makabig man nga ”worth it” ang tanan nga kasakit bangud ang iya istorya ang nakahatag sang ehemplo sa iya isig-kapareho.
Suno kay Ganila, ginpilit niya nga makatapos sa pag-eskwela bangud nakit-an niya kag naeksperyensyahan kun ano ka nubo ang panulok sang iban nga tawo sa kaangay nila nga ”aeta ukon ati.”
”Ginakadlawan ka sang imo classmate, indi na katapos kay wala siya sang kwarta kay ati siya. So amo na ang nag-push sa akon nga makatapos gid ko. Nakita ko abi ang amon pangabuhi, dayon may ara ko classmate nga makita nga, ay kadamo sa ila ya sang balon kun ano gusto nila mabakal, mabaklan sila sang ila ginikanan pero akon, P2.00 lang akon balon. Ti hambal ko, ahay ah ma-eskwela gid ko kay gusto ko nga kun ano man gusto ko, mabakal ko man, kag inkaso may pamilya man ko may bata ko, indi man magparehos sa akon nga hasta na lang maglantaw kun ano ang ginakaon sang iban.”
Sa lamharon nga edad, nakit-an ni Ganila kun paano gintatap ang isa ka tigulang nga myembro man sang ila komunidad sa isa ka health care facility.
Bangud sa ila duag suno sa iya, nangin manubo kag mahigko ang panulok sa ila sang iban nga tawo.
”Nagtatak sa akon pinsar kag naghambal ko nga, sige, ma-nurse ako para may mabulig sa pareho namon nga ati nga waay ginalantaw kun ano ang mga physical appearance nga buligan gid ya kay tungod amo na ang nagakadapat.”
Ini ang isa sa dako nga rason kun ngaa sa baylo nga lab-uton ang iya handom nga mangin manunudlo, naka-graduate si Galila bilang isa ka nurse bangud man sa iya pagtinguha kag sa bulig sang mga tawo nga may bulawan nga tagipusuon.
”Pila man ka noodles ang akon naubos antes ako nakatapos. Kabudlay pero kinahanglan ta man mag-sacrifice. Pero thankful man ako sa tanan nga bulig ilabi na sa akon nga friends sang college. Tuod nga may ara sang diskriminasyon, pero indi sa tanan nga tawo. May ara sang mga tawo nga baton ka kun ano ka.”
Nag-graduate si Ganila sa highschool bilang isa ka valedictorian kag nangin dako man ini nga bulig agud makakuha siya sang scholarship sa Central Philippine University.
Mensahe sang natungdan sa kaangay man nga aeta, ang pagtinguha nga makatapos sa pag-eskwela ang indi lang para sa respeto nga mahatag sang iban nga tawo ukon sang publiko, kundi agud man mabatak ang kaugalingon halin sa kapigaduhon.
Mensahe naman ni Ganila sa mga tawo nga manubo ang panulok sa kaangay niya nga aeta: ”Bisan nakatapos man ang isa ka tawo ukon wala, ang pagtaha sa kada isa sa aton, dapat ara gid na. Kun may makita kamo nga IP, tahaon ta man.”
