Indi lang Pilipinas kundi pati na ang iban nga mga pungsod sa Southeast Asia ang naka-benepisyo sang maisog nga nagpanindugan si former President Benigno Simeon ‘Noynoy’ Aquino III batok sa agresibo nga akto kag pag-angkon sang China sa West Philippine Sea.
Kadungan sang kamatayon ni Aquino kahapon, Hunyo 24, ginbalikan sang kadam-an ang iya nangin kontribusyon sa pungsod sang siya pa ang presidente kag ang iya legasiya sa standoff batok sa China ang isa sa ginakabig ‘best-remembered’ sa iya administrasyon.
Bilang chief architect sang foreign policy sang iya termino, si Aquino ang nag-initiate sa pag-file sang arbitration sa West Philippine Sea sa Permanent Court of Arbitration.
Ang pag-exercise sang Pilipinas sang sini nga international legal rights sa pagpanguna sang administrasyon ni Aquino ang ginsuportahan sang iban nga mga pungsod kaangay sang Australia, Japan, kag sang Estados Unidos — ang tatlo ka importante nga security partners sang pungsod.
Apisar nangin talalupangdon ang ginapahayag ‘silent than central’ nga response sang Association of Southeast Asian Nations (ASEAN), daku ang nangin epekto sini sa territorial dynamics sang kaiping nga mga pungsod.
Sa interview sang Bombo Radyo kay Atty. Joenar Pueblo, isa ka international and domestic arbitration practitioner, iya ginpahayag nga sang nag-gwa ang arbitral award sang 2016, katumbas sini ang pahayag sang The Hague nga wala sang legal nga basehan ang nine-dash line nga gina-insister sang China.
Ang nine-dash line amo ang demarcation line nga ginagamit sang People’s Republic of China sa ila pag-claim sa mayor nga mga teritoryo sa dagat kag ginadalasa sini pati na ang teritoryo nga sakop sang Pilipinas, Vietnam, Malaysia, Japan, Korea, kag iban pa.
Sang Hulyo 2016, ang arbitral tribunal nga gin-constitute sa idalom sang United Nations Convention on the Law of the Sea ang nagpahayag nga WALA SANG LAWFUL EFFECT ang historic-rights claim sang China sa sini nga maritime areas sa sulod sang ila ginapahayag nga nine-dash line.
‘Not a mere scrap of paper…’
Indi na presidente si Aquino sang ginbasura sang Permanent Court of Arbitration ang historic claim sang China paagi sa ila 9-dash line doctrine.
Si Presidente Rodrigo Duterte na ang nagapungko nga presidente sang gin-uphold sang korte ang sovereign rights sang Pilipinas sa 200-nautical-mile exclusive economic zone sa ginaawayan nga teritoryo.
Apisar sang nangin legasiya ni Aquino, sang nagbulos si Duterte, wala na ginsapak ang amo nga ruling bangud mas ginhatagan prayoridad ang economic ties sang Pilipinas sa China.
Matandaan nga subong lang nga 2021, gintawag pa ni Duterte ang 2016 Arbitral Award nga ‘mere scrap of paper’ kag mahimo mahaboy sa basurahan.
Suno kay Pueblo, bisan pa naggwa ang award sa tion ni Aquino, wala man ini sang kinalain bangud indi man basta-basta nga ma-execute ang award ukon matampa sa China nga nagdaug ang Pilipinas.
Apang ang maathag suno sa natungdan, nakuha sang Pilipinas ang international respect kag ginpanawong sang arbitral award sa pungsod China nga wala sang legal nga basehan ang ila claim nga sakop nila ang West Philippine Sea rason man nga nabuhin-buhinan ang ila pagka-agresibo.
