‘Botante sa Amerika yarn?’, ‘Ok, ano labot namon?’ , ‘Manubo ni ang presyo sang bugas?’ , ‘Tani ang aton lang diri aton nga pahilabtan.’
Amo ini ang mga komento sang mga Pinoy nga masami makit-an kun gina-istoryahan ang mga dalagku nga aktibidad sa iban nga pungsod — kaangay sang presidential elections sa Estados Unidos sang Amerika.
Nobyembre 5 ukon subong nga adlaw ang petsa nga maga-desisyon ang minilyon nga rehistrado nga mga botante sa Estados Unidos sang Amerika ang magapungko sa White House: si Vice President Kamala Harris sang Democrats ukon si former President Donald Trump sang Republicans.
Masandukot ang karera kag wala pa gid sang klaro tubtub subong kun sin-o ang magadaog sa tunga sang duha ka presidential candidates.
Apisar minilya-milya ang kalayuon sang Amerika sa Pilipinas, ngaa bala importante nga talupangdon sang mga Pinoy ang US political system kag ngaa dapat i-monitor ang resulta sang eleksyon?
PINAKADAKU NGA KAALYADO
Isa ang Estados Unidos sa mga kaalyado — kun indi man nagapanguna kag pinakadaku nga kaalyado — sang Pilipinas sa pagpakig-away sang soberanya sa West Philippine Sea.
Sa sunod-sunod nga mga pagpang-harass sang China Coast Guard batok sa pwersa sang Pilipinas sa amo nga teritoryo sa kadagatan, may mga nagaduso nga i-invoke na ang Mutual Defense Treaty (MDT) sa tunga sang Manila kag Washington.
Ini nga kasugtanan sang militar ang naga-edad na sang 73-anyos. Diri nakasaad ang pag-apinay/pagdepensahanay sang duha ka pungsod pananglitan may matabo nga armed attack lakip na sa West Philippine Sea.
Dugang pa diri, sa sulod lamang sang duha ka tuig kag tunga, ang Manila kag Washington ang nagsugtanay sa apat ka sites sa idalom sang Enhanced Defense Cooperation Agreement (EDCA), guidelines para sa MDT, pagtukod sang trilateral arrangement kaupod sa Japan, paglunsar sang joint air and sea exercises sa West Philippine Sea (ginatawag nga Maritime Cooperative Activity), kag pagplano sang mas daku nga mga Balikatan.
Sang ginpatigayon diri sa Manila ang 2+2 bilateral meeting sa tunga sang foreign affairs kag defense chiefs, nag-anunsyo man ang United States sang $500 million sa foreign military financing sa lima tubtub 10 ka tuig.
Suno sa analysts, daku ang mangin impact sang US elections sa geopolitical fate sang duha ka nasyon kun paano atubangon ang mga isyu kaangay sa seguridad sa Indo-Pacific region.
Sa idalom sang EDCA, natugutan ang US nga magpadala sang ila tropa sa Pilipinas, makatinir, kag makatukod pa sang facilities sa Philippine bases para sa American kag Philippine forces.
Lakip sa ginabantayan amo kun tumanon sang US ang treaty obligations sini sa Manila bangud pareho na nga ginpasangkad sang duha ka pungsod ang naval and aerial bases sa northern kag western parts sang Pilipinas.
MINILYON NGA MGA PILIPINO SA AMERIKA
Matuod nga indi direkta nga maapektuhan sang US elections ang mga Pilipino diri sa Pilipinas, apang lain naman ang sitwasyon sang mga Pinoy nga didto naga-istar kag nagatrabaho sa Estados Unidos.
As of 2022, may yara sang 4.1 million Filipino-Americans nga nagapuyo sa US suno sa data sang US Census Bureau.
Kag nakahibalo ka bala?
Isa ang immigration sa pinakamainit nga mga isyu nga nagapalibot sa US presidential elections.
Pananglitan iduso ni Trump ang iya campaign promise, umpisahan gid sini ang iya ginatawag nga “biggest domestic deportation operation in US history.”
Ini nga proposal ang magaapekto sa minilyon nga undocumented individuals sa US lakip na ang undocumented Filipinos.
Kun madumduman, sang 2017, nagpreparar na ang Philippine government sa deportation sang 10,000 Filipinos nga mahimo mapalayas sa US matapos gin-untat sang Trump administration ang programa nga nagatugot sa undocumented immigrant children nga mag-istar sang legal sa amo nga pungsod.
Sa bahin ni Harris, ginaduso sini ang comprehensive immigration reforms kaangay sang paghatag-ligwa sa citizenship sa undocumented immigrants.
TRADE AND INVESTMENTS
May yara anay sang 23 American Nobel prize winners for economics nga nag-endorso sa economic agenda ni Harris nga ginapahayag mas superior ipaanggid sa iya ni Trump.
Apang, para sa mga Pilipino diri sa Manila, ang pamangkot: maga-invest ayhan ang Trump ukon ang Harris administration sa Pilipinas? Ukon bisan paghaylo na lang sa pribado nga sector nga mag-invest sa Manila — himuon ayhan nila ini?
Ang US (kaangay sa Japan) ang nagplastar nga ang Luzon Economic Corridor ang nalakip sa major investments sini sa Pilipinas.
Sa idalom ni current president Joe Biden, may yara sang ginpadala subong nga tuig nga high-level delegation sa pagpanguna mismo ni Commerce Secretary Gina Raimondo kag nagbisita sa Pilipinas.
May amo man sini ayhan nga lebel sang interes ukon lihok sa negosyo sa idalom sang masunod nga administrasyon sa Amerika?
US, CHINA, KAG PILIPINAS
Bisan sin-o ang magadaog sa eleksyon, nagapabilin ang kamatuoran nga may ‘power struggle’ sa tunga sang China kag Estados Unidos.
Isa sa naipit sa tunga amo ang Pilipinas.
Sang nagligad nga Septyembre, nag-deliver sang speech si President Ferdinand Marcos, Jr. nga naga-address sa sini nga isyu partikular sa kaangtanan sini sa West Philippine Sea.
“The Philippines firmly rejects misleading narratives that frame the disputes in the South China Sea solely through the lens of strategic competition between two powerful countries. This not only denies us our independence and our agency, but it also disregards our own legitimate interests,” pahayag sini sa atubang sang world leaders sa Indonesia.
Wala sini ginhingadlan ang “powerful countries” nga naangot sa away sa strategic waterway apang ang superpowers nga United States kag China ang masami involved sa word war kaangot sa isyu.
Ginalantaw man nga ang eleksyon sa bag-o nga US leader ang makaapekto man sa global geopolitics kag ekonomiya, kag magaapekto man sa pagpabilin sang US sa ila nga superpower role sa kalibutan ilabi na bangud ginalantaw na nga pamahog sa ila ang China.
*****
Ini kag madamo pa nga mga isyu ang lakip sa mga rason kun ngaa ginabantayan gid ang dalagan sang sambuwa nanday Harris kag Trump.
Subong nga adlaw, Nobyembre 5, nabutang sa kamot sang minilyon ka mga botante sang Amerika ang mangin potensyal nga sabat sa sini nga mga pamangkot.
Magpadayon sa pagbantay sa US election updates sa Bombo Radyo Philippines nga dal-on sang masobra 150 ka Bombo International correspondents direkta halin sa nagkalain-lain nga states sa Estados Unidos sang Amerika.
